Gemiste kans voor duurzame watervoorzieningen

Publicatiedatum: 08/05/2014

De dag voor Koningsdag stuurde Minister Timmermans een brief naar de kamer aangaande het EU burgerinitiatief water en sanitaire voorzieningen. Als water manager zal het de koning waarschijnlijk behaagd hebben om op zijn verjaardag te lezen hoe Nederland positief reageerde op het eerste burgerinitiatief en de reactie van de Europese Commissie (EC) daarop. Als sportliefhebber, zal hij minder tevreden zijn geweest met de kans voor open doel die de Minister miste.

"Right2Water" is het eerste Europees burgerinitiatief dat voldoet aan de aan haar gestelde voorwaarden, omdat het is ingediend met ondersteuning van 1.6 miljoen personen uit verschillende lidstaten, waarlijk een signaal van betrokkenheid bij water op EU niveau. Het initiatief dringt erop aan dat
– de EU-instellingen en lidstaten worden verplicht om er voor te zorgen dat alle inwoners het recht genieten op water en sanitaire voorzieningen;
– de watervoorziening en het beheer van de watervoorraden niet aan 'interne marktregels' worden onderworpen en dat de waterdiensten van liberalisering worden uitgesloten;
– de EU zich nog meer inspant om ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot water en sanitaire voorzieningen.

Ik zal hier niet op de eerste twee punten in gaan. Het is in haar antwoord op het derde punt van het burgerinitiatief dat de Europese Commissie een gat laat vallen. En Nederland stapt daar niet in. De Europese Commissie geeft aan dat zij over de laatste 6 jaar, 2.5 miljard Euro heeft geïnvesteerd om toegang tot drinkwater en sanitaire voorzieningen in partnerlanden te verbeteren, en zal daarin blijven investeren. Zij geeft ook aan om daarbij tot een betere afstemming te willen komen met wat de lidstaten op bilateraal niveau al doen. Waar de Commissie aan voorbij gaat is het grote duurzaamheidsprobleem van deze water en sanitatie projecten. De Europese Rekenkamer bekeek door de EC gefinancierde water en sanitatie programma's in 6 landen in Afrika. Het concludeerde dat de systemen netjes volgens de regels waren aangelegd, maar dat bij een groot deel van deze systemen geen goed functionerend waterleidingbedrijf meer aanwezig was om ze te onderhouden. De Rekenkamer verwacht dat de behaalde resultaten op de middellange termijn verloren zouden gaan.Kortom een gele kaart van de Europese Rekenkamer voor de Commissie.

Een gele kaart van de Rekenkamer voor de Commissie

De reactie van de Commissie hierop was nog nietszeggender dan die van een voetbaltrainer na een nederlaag, met antwoorden van het type "de bal is rond" en "volgende week is er weer een belangrijke wedstrijd en daar zullen we ons best voor doen". Geen concrete stappen om duurzaamheid van investeringen aan te passen.

De bevindingen van de Europese Rekenkamer staan niet op zichzelf. Het IOB kwam tot vergelijkbare conclusies in haar beleidsevaluatie van Nederlandse bilaterale hulp aan water en sanitatie. Toegang tot drinkwater en sanitatie was door de Nederlandse inzet weliswaar vergroot, maar met een groot aantal niet of slecht functionerende systemen. Ander onderzoek heeft uitgewezen dat 1 op de 3 handpompen in Afrika niet werkt. Waar ze wel werken levert een groot deel water dat niet van de juiste kwaliteit of hoeveelheid is. Er is zelfs een website met trieste statistieken over het kerkhof van kapotte pompen en instortende WC's.

In tegenstelling tot de EC, neemt Nederland deze bevindingen wel serieus en heeft concrete maatregelen getroffen. Één hiervan is de duurzaamheidsclausule, waarbij ontvangers van Nederlands ontwikkelingsgeld voor water, een garantie afleveren dat de aangelegde systemen voor tenminste 10 jaar naar behoren moeten functioneren. De eerste clausules zijn inmiddels in werking gesteld en worden met argusogen gevolgd door de watersector. Minister Ploumen heeft ook aangegeven dat ze bij andere donoren zal aandringen op het toepassen van deze, of vergelijkbare, instrumenten om de duurzaamheid van water en sanitatie investeringen te vergroten.

Minister Timmermans onderstreept in zijn antwoord op het burgerinitiatief het belang van duurzame watervoorzieningen en geeft een voorzet met begrippen die daaraan kunnen bijdragen. Het blijkt helaas geen inkoppertje. De brief komt niet met een voorstel om bij de EC aan te dringen op duurzaamheidsclausules, geeft geen suggestie voor doelstellingen om het aantal niet functionerende systemen terug te dringen, en geen initiatief om op Europees niveau werk te maken van dit probleem. Om maar eens bekende voetbalfilosoof aan te halen: je moet wel schieten anders kun je niet scoren.

Met nog 5 weken te gaan tot aan de aftrap van het WK, speelt het Nederlands elftal eind mei een oefeninterland tegen Ghana. Deze wedstrijd staat in het teken van voetbal voor water. Een deel van de opbrengst gaat naar de verbetering van toegang tot water en sanitatie in verschillende landen van Afrika, en er wordt getracht water in de bredere publieke belangstelling te plaatsen. Helaas laat Nederland met deze brief een schot voor open doel onbenut om duurzame watervoorzieningen op het Europees speelveld neer te zetten. Het is te hopen dat Nederland tegen Ghana doeltreffender is.