Grafiek van de week: een gespreid (water)bedje voor Minister Kaag, maar ook een tandje erbij

Publicatiedatum: 06/06/2018

Deze week in de 'Grafiek van de week', een grafiek van meer dan een jaar oud. Deze komt uit 'WASH (Water, Sanitation and Hygiene) Strategy 2016-2030" van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze geeft  aan hoeveel mensen het Ministerie streeft te voorzien van drinkwater en sanitaire voorzieningen over de periode 2016-2030, uiteindelijk cumulatief leidend tot 50 miljoen mensen met toegang tot sanitatie en 30 miljoen met toegang tot drinkwater. 

Grafiek 1: Indicatieve tijdsplanning voor het aantal mensen te bereiken met drinkwater en sanitaire voorzieningen (Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken, 2017)

Zoals te zien is, is het plan om gedurende de eerste 5 jaar (2016-2020) van deze strategie relatief minder mensen te bereiken. Na 2020 maken beide grafieken een knik, en loopt het aantal mensen dat jaarlijks te bereiken is op. De gedacht hierachter was dat deze eerste jaren een aanloopfase zouden zijn om nieuwe programma's op te zetten, die dan in het volgend decennium versneld uitgevoerd kunnen worden.

Deze grafiek is weer actueel om twee redenen:

1. De pas uitgekomen beleidsnota  van Minister Kaag. In deze beleidsnota bevestigt de Minister de doelstellingen voor water en sanitatie zoals ze zijn vastgelegd in de WASH strategy, en geeft ze aan wat ze gaat doen om die doelstellingen te behalen. Ten slotte - en wat mij betreft zéér belangrijk - legt ze de streefwaarden vast voor de middellange termijn (eind 2020): 12 miljoen mensen met toegang tot sanitaire voorzieningen en 8 miljoen tot drinkwater. Dit zijn de streefwaarden uit de oorspronkelijke grafiek, maar omdat deze periode nou grotendeels overeenkomt met haar bewindstermijn, zijn het ook waardes waarover zij rekenschap kan afleggen.
2. Het Rijksjaarverslag  Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over 2017. Dit jaarverslag kwam ongeveer gelijk uit met de beleidsnota van Minister Kaag, en bleef daarom misschien wel onderbelicht. En dat is jammer, want dat jaarverslag bevat een aantal interessante elementen. Één daarvan is de uitvoering van een motie van Smaling (SP), om de rapportage over resultaten beter mee te nemen in het jaarverslag. De Minister heeft dan ook een tabel opgenomen met de behaalde resultaten en een verduidelijkende annex met commentaar daarop. Dit is een belangrijke vooruitgang om beter rekenschap af te leggen over wat er bereikt is met het geld dat is besteed in een bepaald jaar. Bovendien, als we de (voorlopige) resultaten over 2017 naast de resultaten zetten die gehaald zijn in 2016, kunnen we ook zien of we op de goede weg zijn om de streefwaarden voor de middellange en lange termijn te halen.

De grafiek hieronder bevat geeft de behaalde resultaten in 2016 en 2017 weer, alsmede een extrapolatie van die resultaten richting 2020 en 2030. Ze vergelijkt deze met de oorspronkelijke grafiek uit de WASH Strategy. 

Grafiek 2: Streefwaarden en (verwachte) resultaten voor drinkwater en sanitatie

De grafiek laat zien dat er in 2016 en 2017 voor zowel water als sanitatie rond de 5 miljoen mensen zijn bereikt. Dat betekent dat de Minister in een gespreid (water)bedje komt. Voor drinkwater is immers na 2 van de 5 jaar al 60% van de streefwaarde behaald; en voor sanitatie ligt ze precies op schema om 12 miljoen mensen te voorzien in 2020. Je zou je zelfs kunnen afvragen of de Minister voor drinkwater niet een wat hogere ambitie neer kan zetten dan het bereiken van 8 miljoen mensen. Het budget en het beleid blijven ten slotte immers gelijk, dus  de huidige lijn zou relatief makkelijk voortgezet kunnen worden. 

Voor de periode tuseen 2020 en 2030 ligt de projectie wel anders. De lange termijn streefwaarde voor drinkwater zou – met gelijkblijvend budget en beleid – makkelijk gehaald kunnen worden. Maar die voor sanitatie niet. In tegenstelling tot drinkwater, maakt de grafiek voor streefwaarden voor sanitatie na 2020 een scherpe knik. Er moeten dus jaarlijks veel meer mensen toegang tot sanitatie krijgen (3,8 miljoen per jaar). Willen we dat halen, dan moet er een tandje bij!

Uiteraard moet je voorzichtig zijn om op basis van de resultaten van de eerste twee jaar een extrapolatie te maken voor de komende 13 jaar. Maar de grafiek maakt ook duidelijk dat er na 2020 een grote opgave ligt voor sanitatie. Om in die periode zulke aantallen mensen te bereiken moeten nou al de programma's worden geformuleerd en ontwikkeld.

Minister Kaag komt voor water en sanitatie in een gespreid bedje. Er ligt een mooie, ambitieuze maar realistische strategie. De resultaten die behaald zijn in 2016 en 2017, zijn hoger dan geraamd, dus de streefwaarden voor haar bewindsperiode zou ze relatief makkelijk moeten kunnen behalen. Om ook na 2020 de doelstellingen te kunnen behalen - met name voor sanitatie -, moet moet ze er nou wel een tandje bij doen, zodat er tegen die tijd ook programma's liggen van voldoende omvang. En door middel van de verbeterde jaarverslagen en resultatenrapportage kunnen de Kamer en maatschappelijke organisaties goed bijhouden of de Minister inderdaad dat tandje bij zet.